سبک زندگی امام رضا در نماز
سبک زندگی امام رضا علیه السلام
شرح چند مورد از سبک زندگی امام رضا در نماز .
سبک زندگی امام رضا علیه السلام در نماز
1- نمازگزاری
نماز را راه نزدیک شدن هر انسان باتقوایی به خدا می شمرد و میفرمودند: «الصَّلاهُ قُرْبانُ کُلِّ تَقی» (1) (نماز وسیلهٔ نزدیک شدن به خدا برای هر شخص پرهیزکاری است.)
می گفت نماز مداومت یاد خدا در شب و روز باعث می شود که انسان مولا و مدبّر و خالق خود را فراموش نکند و در برابر خدا سرکشی نکند." (2)
عبادت واقعی را نه به فراوانی نماز و روزه، بلکه به تفکر می دانست. (3)
بر مراقبت از نمازهای پنج گانه پافشاری می کرد و از قول رسول خدا (ص) می فرمود: «شیطان تا زمانی که انسان مؤمن مواظب نمازهای پنج گانه اش باشد، از او می ترسد: اما وقتی که حق نمازها را از بین ببرد، شیطان جرئت پیدا می کند به سروقتش برود و او را دچار گرفتاری های بزرگ بکند.(4)
2- فلسفهٔ نماز
دربارهٔ علت واجب شدن نماز این طور می گفت: «تا بنده به خدایی خدا توجه و اقرار کند و مبارزه با شرک و ایستادن در برابر خدا در نهایت فروتنی و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش گناهان گذشته و گذاشتن پیشانی بر زمین، همه روزه انجام شود. همچنین انسان همیشه هوشیار باشد، غبار فراموش کاری بر دلش ننشیند، مست و مغرور نشود، افتاده و خاکی باشد و علاقه مند به نعمتهای دینی و دنیوی و طالب افزایش آن شود. همین توجه به خدا و ایستادن در برابر او، انسان را از گناهان باز می دارد و جلوی انواع فساد را می گیرد. (5)
3 آداب نمازگزاری
برای نماز آدابی قائل بود: «اگر برای نماز ایستادی، تلاش کن با حالت خواب آلودگی و وارفتگی و تنبلی نباشی، با آرامش و وقار نمازت را بخوان، در نماز، سربه زیر و افتاده باش و برای خدا تواضع کن و از خدا بترس، در حالت ترس و امید و با طمانینه و نگرانی مثل بنده فراری و گنهکاری که جلوی مولایش ایستاده است پیش خدای عالمیان بایست پاهایت را در کنار هم بگذار و قامتت را راست نگه دار و به طرف راست و چپ توجه نکن. طوری باشی که انگار خدا را می بینی: چون اگر تو او را نمی بینی، او که تو را می بیند.»(6)
وقتی میخواست وضو بگیرد، نمی گذاشت کسی کمکش کند و می فرمود: «وضوگرفتن هم عبادت است. دوست ندارم کسی در این کار شریکم شود.» (7)
4- حالات نماز
با الهام گرفتن از سیرهٔ جدش، پیامبر (ص)، اهل دعا و عبادت و نماز بود و از آن لذت می برد. عبادتهای او باعث می شد در دل مردم محبوب تر شود. روزی مأمون از رجاع بن ضحاک پرسید: «حال و رفتار رضا در طول راه مدینه تا طوس چطور بود؟» وی وقتی به دعاها و عبادت ها و نمازهای حضرت در طول راه اشاره کرد، مأمون گفت:«پسر ضحاک، او بهترین و عالم ترین و عابدترین فرد روی زمین است. مبادا چیزی را که در طول راه از او دیده ای، برای دیگران بگویی. میخواهم فضیلت او فقط از زبان من شنیده شود.»(8)
نزدیکترین حالت بنده به خدا را زمانی می دانست که برای خدا سجده می کند.(9)
وقتی پیراهنش را به دعبل هدیه داد، گفت: «دعبل، قدر این پیراهن را بدان و خوب مواظبش باش که من در آن هزار شب و هر شبی هزار رکعت نماز خوانده ام و در آن هزار بار قرآن را ختم کرده ام.»(10)
5- نماز اول وقت
روشش این بود که بر خواندن نماز در اول وقت اصرار می کرد؛ به طوری که تأخیرانداختن بدون عذر نماز را جایز نمیدانست. " (11)
روزی در خراسان و هنگام نماز، امام به ابراهیم بن موسی فرمود: «اذان بگو.» او از امام اجازه خواست که صبر کند تا همراهان هم برسند. حضرت فرمود: «خدا تو را بیامرزد. نماز اول وقت را بدون عذر تأخیر نینداز و نمازت را اول وقت بخوان. » ابراهیم بی معطلی بلند شد و اذان گفت و آنها نماز را اول وقت خواندند. (12)
راز تأکید بر خواندن نماز در اول وقت را چنین بیان می کرد: «مردم نماز را در سه حالت میخوانند: بعضی ها اول وقت، بعضی ها آخر وقت، بعضی ها هم بین اول و آخر وقت . آن کس که اول وقت نماز بخواند رضوان الله شاملش می شود . کسی که وسط وقت می خواند مشمول عفو خدا و آن کس که آخر وقت می خواند مشمول غفران الله می شود . مطمئناً اول وقت بهترین زمان است (13)
6- شیوهٔ نمازخواندن امام
در تمام نمازهای خود " بسم الله الرحمن الرحیم "را بلند می گفت.(14)
در نمازهای واجب، همیشه در رکعت اول، سورهٔ حمد و قدر و در رکعت دوم، سورهٔ حمد و توحید را قرائت می کرد.(15)
پس از نماز صبح، در نمازخانهٔ خود می نشست و مشغول گفتن «سبحان الله» (تسبیح) و «لا اله الا الله» (تهلیل) و «الله أکبر » (تکبیر) می شد و صلوات می فرستاد، تا زمانی که آفتاب می زد. سپس سرش را به سجده می گذاشت و تا مدتی از طلوع نمی گذشت، سرش را از سجده برنمی داشت. (16)
در قنوت نمازها این دعا را میخواند: «رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَْعَزُّ الاَْجَلُّ الاَْکْرَمْ » «خدایا، بیامرز و رحم کن و ببخش آنچه از من می دانی، تو قطعاً عزیز و بزرگوار و کریمی.» (17)
🔸 نافلهٔ مغرب و نماز شب و شفع و وتر و نافلهٔ صبح را در مسافرت ترک نمی کرد؛ ولی نافله های روز را نمی خواند.(18)
7- اذان و اقامه
به اذان گفتن قبل از نماز سفارش می کرد: «هرکس اذان و اقامه بگوید، دو صف از فرشته ها پشت سرش نماز می خوانند و هرکس اقامه بگوید و اذان نگوید، یک صف با او نماز می خوانند: در طرف راستش یک فرشته و در طرف چپش نیز یک فرشته.» سپس فرمود: «دو صف را غنیمت بدان.» (19)
به نقل از پیامبر (ص) می فرمود: «در روز قیامت، مؤذن ها از همهٔ مردم گردن فرازترند» (20)
شخصی از بیماری خود از اینکه بچه دار نمی شود، به او شکایت کرد. حضرت به او فرمود که در منزلش با صدای بلند اذان بگوید. آن شخص می گوید: «این کار را انجام دادم و خدا بیماری ام را برطرف کرد و بچه های زیادی به من داد.»( 21)
8- سجده
زیباترین رکن نماز را سجده می دانست و می فرمود: «این رکن در نماز و حتی در خارج نماز، نزدیک ترین حالت انسان به خداست.» (22)
سجده های طولانی می کرد. خودش تعریف می کرد: «روزی باد شدیدی شروع به وزیدن کرد و من در سجده بودم. هرکس دنبال جایی بود که خودش را از باد حفظ کند؛ ولی من همینطور در سجده بودم تا باد تمام شد.» (23)
9- تعقیبات نماز
در سفر، پس از هر نمازی که شکسته می خواند، سى بار « سُبْحانَ اللهِ، وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ اللهُ أکْبَرُ» می گفت و می فرمود: «این، جای آن دو رکعتِ نخوانده را پر می کند و مثل این است که نماز، کامل خوانده شده باشد.»(24)
قبل از اینکه شروع به خواندن دعا کند، به محمد و آل او صلوات می فرستاد و در نماز و خارج نماز، صلوات را زیاد تکرار می کرد. (25)
10- نماز جماعت
می گفت نماز جماعت از نماز فرادا بهتر است: «هر رکعت از جماعت به اندازهٔ دوهزار رکعت از فراداست.» (26)
در پاسخ به این پرسش که «چرا نماز به جماعت قرار داده شده است؟» به حکمت نماز جماعت اشاره فرمود: «برای آنکه اخلاص و یکتاپرستی و اسلام و عبادت خدا علنی و مشهور باشد.... فایده های دیگری هم مسلماً در نماز جماعت وجود دارد:مثل رسیدگی به فقرا، یاری بیچاره ها، نیکوکاری، دوری از گناه و پیشگیری از وقوع بسیاری از گناهها.» (27)
11- نماز جعفربن ابیطالب
به خواندن نماز جعفر طیّار مقید بود. آن را در چهار رکعت می خواند و در هر دو رکعت، سلام می داد و در رکعت دوم هر نماز، پیش از رکوع و پس از تسبیح، (28) قنوت می گرفت.(29)
12- شب زندہ داری
نماز شب و نماز شفع و وتر و نافله صبح را هیچ وقت ترک نمی کرد؛ حتی در مسافرت.(30)
شبها کم می خوابید و بیشتر بیدار بود. بیشتر شبها تا سحر برای عبادت بیدار می ماند.(31)
به خواندن نماز شب توصیه می کرد:
هر بندهٔ مؤمنی در آخر شب بلند شود و هشت رکعت نماز و دو رکعت شفع و یک رکعت وتر بخواند و هفتاد مرتبه در دعای دست خود استغفار کند، خدا او را از عذاب قبر و عذاب جهنم پناه می دهد و عمرش را طولانی می کند و روزی اش را افزایش میدهد.(32)
در نظر او، خانه هایی که در آن، شب هنگام نماز خوانده می شود، روشنی و نور به آسمان و ساکنان آسمان می دهند؛ همانطور که ستارگان آسمان برای ساکنان زمین نورافشانی می کنند.(33)
موقعی که یک سوم آخر شب می رسید، از رختخوابش بلند می شد. درحالی که به تکبیر و تسبیح و تهلیل مشغول بود و «استغفرالله» (استغفار) می گفت، مسواک می زد و وضو می گرفت و به نماز مشغول می شد. هشت رکعت نماز میخواند و در هر دو رکعت، سلام می داد. در دو رکعت اول، سورهٔ حمد و توحید را سه مرتبه قرائت می کرد. بار دیگر بر می خاست و دو رکعت شفع را میخواند. در هر دو رکعت، حمد را یک بار و توحید را سه بار می خواند و در رکعت دوم، بعد از قرائت و قبل از رکوع، قنوت می گرفت. بعد از اینکه سلام می داد، نماز وتر را شروع می کرد و در آن، سورهٔ حمد را یک بار و توحید را سه بار می خواند. بعد از توحید، یک بار سوره های فلق و ناس را می خواند و قبل از رکوع، قنوت میگرفت و در قنوت خود میگفت:
«اللهم اهدِنا فیمَن هَدیْت و عافِنا فیمَن عافیْت و تَوَلَّنا فیمَن تَوَلَّیْت و بارِک لَنا فیما أَعْطَیْت و قِنا واصْرِف عَنَّا شَرَّ ما قَضَیت سُبحانَک تَقضی ولا یُقضى عَلیک انَّهُ لا یَذِّلُّ مَن والَیت وَلا یَعِزُّ من عادَیت تَبارَکْتَ رَبَّنا وَتَعالَیْت .»
پس از اینکه نمازش تمام می شد، مشغول تعقیبات می شد. وقتی که نزدیک طلوع آفتاب می شد، برمی خاست و دو رکعت نافله صبح را میخواند. (34)
📚 پی نوشته ها:
1. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۷.
2. تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۹۴.
3. الکافی، ج ۲، ص ۵۵.
4. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۸.
5 . تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۹۴.
6. فقه الرضا (ع)، ص ۱۰۱.7
7. بحار الانوار، ج۴۹، ص ۱۰۴.
8. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۱۸۳
9. الکافی، ج۳، ص ۲۶۵.
10. بحار الانوار، ج۷۹، ص ۳۱۰.
11. فقه الرضا (ع)، ص ۷۱
12. بحار الانوار، ج۴۹، ص۴۹
13. فقه الرضا (ع)، ص ۷۱
14. بحار الانوار، ج۴۹، ص۹۴
15. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۲۰۶
16. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۱۸۰
17. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۱۸۲
18. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۱۸۲
19. من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۸۷
20. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۶۱
21. الکافی، ج ۳، ص ۳۰۸
22. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص ۳۲۹
23. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۷
24. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۲
25. مسند الامام الرضا (ع)، المقدمة، ص ۴۳
26. تحف العقول ، ص ۴۱۷
27. عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص ۱۰۹
28. در نماز جعفر طیار، سیصد تسبیح گفته می شود که از جمله پانزده بار، در هر رکعت پس از قرائت و پیش از رکوع است.
29. عیون اخبار الرضا (ع) ج۲، ص ۱۸۱
30. بحار الانوار، ج۴۹، ص ۹۴
31. بحار الانوار، ج۴۹، ص ۹۱
32. روضهٔ الواعظین و بصیرة المعتضلین، ج۲، ص ۳۲۰
33. روضهٔ الواعظین و بصیرة المعتضلین، ج۲، ص ۳۲۰
34. عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۱۸۱ و ۱۸۲.